تاملی بر یادداشت خبر پارسی/پایان عصر روزنامه ها و نشریات چاپی؟!

خبرپارسی-رضا رستمی- جامعه شناس/یادداشت خبرپارسی درباره ریشه یابی مشکلات روزنامه ها و پی جویی چرایی عدم توفیق صاحبان آثار فارسی در جشنواره مطبوعات را می توان سر فصلی کلی برای این بررسی ها دانست.

دوری صاحبان سبک و خلاقیت و تجربه و دانش از رسانه ها اتفاق گزنده ای است که همه جا متاسفانه دیده می شود. گرانی کاغذ و ملزومات انتشار روزنامه بار سنگینی بر گرده آنهاست که وابستگی به دولت و بالتبع محافظه کاری در محتوا را به دنبال دارد اما همه مواردی که اتفاقا با چینش زیبای کلمات در کنار هم در آن یادداشت شمرده شده را باید جویبارهایی دانست که در یک دریا می ریزند. دریایی به نام انفجار اطلاعات در عصری که شبکه های اجتماعی و رسانه های فضای مجازی چنان عرصه را بر نشریات کاغذی تنگ کرده اند که هر تیتر و خبری که صبح ها روی جلد روزنامه ها می نشیند، کهنه و بیات است! تصور کنید تا همین یک دهه قبل برخی روزنامه ها چاپ عصر گاهی هم داشتند و امروز در اولین ساعات بامداد، تیتر و خبر روزنامه ها در بازی قایم باشک با فضای مجازی و شبکه های اجتماعی و حتی صوتی و تصویری لو رفته است.فروش هفته نامه در بعد خبری چیزی شبیه طنز است.

باور اینکه عصر روزنامه های کاغذی به سر آمده شاید سخت باشد اما بی تردید در سال ۱۴۰۵ شمسی یادبود نشریاتی با هزار تیراژ برگزار خواهد شد و از آنها به سبب جان سختی و مبارزه با دنیای پیرامون خود تجلیل به عمل خواهد آمد.

گرانی کاغذ و توزیع و هزینه های چاپ را در نظر بگیرید.همین مبلغ اگر در جهت پرداخت به صاحبان واقعی قلم خرج شود چه کسانی را در تحریریه ها خواهیم دید؟ بزرگانی که تصور می شود آرد خود را بیخته و الک شان را آویخته اند اما نه؛ هنوز هم حرف ها برای گفتن دارند. پس در انتشار رسانه اینترنتی سه عامل اصلی گرانی مانند کاغذ ، توزیع و چاپ حذف می شود و این به بار محتوایی کار کمک شایانی خواهد کرد.

در همان سال موعودی که نوشتیم(۱۴۰۵)نسل دو سه ساله امروزی در ابتدای دوره جوانی است. نسلی کم حوصله که ورق زدن روزنامه یا حتی رفتن پای دکه مطبوعاتی را کاری عبث می پندارد.او با پدیده های تازه تکنولوژی، خبر و تحلیل و گزارش و مصاحبه ها را نه یکی که صدها گونه آن را در جیب خود( احتمالا گوشی تلفن همراه) خواهد داشت. نسل کنونی روزنامه خوان هم یا در قید حیات نیستند یا به دنیای تکنولوژی ایمان آورده اند و یا آنقدر تعدادشان کم است که کفایت انتشار روزنامه را نمی دهد.

امروز که قدیمی ترها از تیراژ ۷۰۰ هزار نسخه ای برخی نشریات ایرانی حرف می زنند برایمان چیزی شبیه دریبل ۱۵ بازیکن توسط ابراهیم تهامی است اما نه؛ واقعیت دارد هر چند پر از علامت تعجب باشد. علامت تعجب هایی که بعدها روی یادآوری تیراژ ده هزار نسخه ای روزنامه ها و جراید امروزی می نشیند.

تاکنون در آمریکا نشریات بزرگ و معتبری چون شیکاگو تربیون ، بوستن گلوپ و لس آنجلس تایمز و پرتیراژترین مجله جهان یعنی تایم آمریکا هم ضمن توقف انتشار چاپی ، انتشار خود را در فضای اینترنت متمرکز شدند.

اتفاق شوک آور در این زمینه در انگلیس روی داد و روزنامه ” لویدز لست” با ۲۸۰ سال سابقه به عنوان یکی از قدیمی ترین نشریات جهان، از انتشار باز ایستاد و مدتهاست تنها نسخه های اینترنتی آن منتشر و در اختیار مخاطبان قرار می گیرد.

مهمترین دلیل برای توقف انتشار چاپی این نشریه و محدود شدن آن به فعالیت در فضای سایبری، کاهش تقاضا و خرید نسخه های چاپی و کاغذی این روزنامه بود.

البته انتقال کامل این روزنامه از انتشار چاپی و کاغذی به صرفا فضای اینترنت آسان نبود اما نظرسنجی از مخاطبان این روزنامه نشان داد که کمتر از ۲ درصد از آنها تنها و فقط از نسخه های چاپی این روزنامه استفاده می کردند.

جالب است بدانید “ریچارد مید ” ناشر این روزنامه در این باره گفته بود: شیوه انتشار دیجیتالی روزنامه می تواند درآمدهای جدیدی را به وجود بیاورد و فرصت های جدیدی را برای خلاقیت ایجاد کند. علاوه بر این در فضای دیجیتالی می توان خدمات اطلاع رسانی و خبری فوری و عمیق ارائه کرد.لویدز لست در سال ۱۷۳۴ به شکل روزنامه دیواری در یکی از قهوه خانه های لندن انتشار خود را به عنوان منبع قابل اعتماد خبرها و تحلیل های بازار حمل و نقل جهان آغاز کرد.

علاوه بر این، روزنامه لیورپل پست نیز پس از ۱۵۸ سال انتشار به دلیل کاهش شدید آگهی ها و فروش تک نسخه ای، مجبور شد انتشار چاپی را متوقف و تنها به انتشار در فضای اینترنتی محدود شود.

البته این روند محدود به انگلیس نماند و در ایتالیا و آلمان هم شماری از مطبوعات انتشار کاغذی را متوقف و هم اکنون تنها در فضای اینترنتی فعالیت می کنند.

در ایتالیا روزنامه “نیوز” ضمن توقف چاپ و انتقال به فضای مجازی، بخش عمده ای از کارکنان خود را اخراج کرد. در آلمان هم روزنامه “فایننشال تایمز دویچلند” و روزنامه فرانکفورتر راندشو (آغاز انتشار از سال ۱۹۴۵) نیز همین شیوه را در پیش گرفتند.

براساس آمارهای غیررسمی ، هم اکنون حدود ۱٫۷ میلیارد نفر در جهان، مطبوعات و نشریات کاغذی و چاپی را مطالعه می کنند. در مقابل، ۲٫۵ میلیارد نفر در جهان نیز از رسانه های اینترنتی استفاده می کنند و این رقم در حال افزایش است.

این اتفاقات در ایران هم دیر یا زود رخ خواهد داد و کشش مردم در زندگی ماشینی به سمت رسانه های اینترنتی خواهد بود.

فارس هم اگر بناست روند رسانه ای خود را ترمیم کند باید در فضای مجازی فعالیت های تازه تری را کلید بزند. تغییر سایت روزنامه خبر ورزشی به عنوان پرتیراژترین روزنامه ورزشی کشور مثال خوبی برای این موضوع است. آنها هم فهمیده اند باید همپای روزنامه کاغذی سایتی با محتوای خبری- و نه فقط PDF یومیه خود را – داشته باشند تا در گذر از دوره کنونی از رقبا جا نمانند.

نکته مهمتر برای روزنامه های کاغذی، انتشار گزارش و مصاحبه ها و تحلیل های خواندنی است. آنها اگر در بعد خبر رسانی از فضای مجازی عقب مانده اند می توانند در آن عرصه ها جبران کنند.هر چند رسانه ها در این محیط ها اغلب به جای صدای مردم ، صدای مسئولین را مخابره می کنند و برای مردم مرجعیت لازم را از دست داده اند. آنها همدرد می خواهند و برخی نوشته ها و تیترها صرفا” نمک پاش زخم هایشان هستند.

امید است در گذر از دوره گذار سهم فارس پررنگ تر از دیگران باشد.تربیت نسلی تازه که سنگینی بارقلم و مسئولیتش را بشناسد و نوشته اش بتواند مخاطب را مجذوب کند کار ساده ای نیست اما شدنی است. اکنون قلم ها و نوشته ها کمتر امضا دارند. دیروزی ها اگر نامشان هم پای مطلبی درج نمی شد ، واژه هایشان هویت شان را بر ملا می کرد. درد یکی و دو تا نیست آقای خبر پارسی!