آسیب شناسی امام جماعت مساجد در سومین شهر مذهبی ایران / ۵۰۰ هزارتومان برای ادای نمازهای یومیه و دیگر هیچ!
خبر پارسی: سعید نظری: وقتی روحانیون و علما علیه آنچه تهاجم فرهنگ غرب می‌نامند، سخن می‌گویند، کمتر ذهن‌ها به سمت نهاد روحانیت معطوف می‌شود و بیشتر از هر چیز رسانه‌ها و ساختار سیاسی و اجتماعی کشور هدف گرفته می‌شود.
این در حالی است که نهاد روحانیت خود را در نوک پیکان مبارزه با هر نوع تهاجم فرهنگی می‌داند و وضعیت آنها به لحاظ وظیفه‌ای که بر دوش دارند و شٱنی که برای لباس خود در موضوع فرهنگ‌سازی قائلند، در جایگاه حساس‌تری قرار دارد.
در میان روحانیت اما مبلغان و آنان که گرایش تبلیغ را برای خود برگزیدند، بیش از دیگر روحانیونی که در مسند قضا و مدیریت و تدریس و تحقیق نشسته‌اند، باید خطاب قرار داده و مورد استنطاق قرار بگیرند که شاید حال امروز نابسامانی فرهنگی و بی‌اخلاقی در جامعه مدیون کم توجهی آنهاست.
در بررسی ساختار جامعه شناختی دین، مسجد به عنوان پایگاهی بی نظیر و نماز به عنوان مهمترین ابراز تمرین اخلاق و توسعه فرهنگی و روحانیت به عنوان هدایتگر آموزش دیده و متخصص به شمار می‌رود. اما بررسی خبر پارسی نشان میدهد که متاسفانه عملکرد روحانیون در مساجد و به خصوص مساجد شاخص شهر با افت‌های فراوانی همراه است.
اگرچه تاکنون کمتر کسی خود را در مقام انتقاد از روحانیون قرار داده اما شرایط شیراز به گونه‌ای است که ناچاریم باب نقد را در این زمینه بگشاییم. در این میان اگر از حاکمیت مداحان در مساجد سخن به میان می‌آید و نقش روحانیون کمتر در هدایت محلی و منطقه‌ای به خصوص در کلان شهر شیراز، بیش از هر چیز و هرکس مقصر خود روحانیون هستند.
بررسی عملکرد روحانیون در مساجد مهم هر منطقه رضایت بخش نیست و بدون شک فقدان نظارت هم از ناحیه مردم و هم از ناحیه دستگاه‌های نظارتی بر روحانیون همچون حوزه‌های علمیه، علمای شاخص شهر، نماینده مقام معظم رهبری، اوقاف و امور خیریه و سازمان تبلیغات اسلامی از مهمترین دلایل ضعف عملکرد روحانیون پیش نماز شهر شیراز است.
عدم ایجاد ساختاری مناسب برای به روز رسانی روحانیون و آشناسازی آنان با مفاهیم جدید و آسیب‌های مدرن اجتماعی و فرهنگی، ضعف جدی در حوزه‌های علمیه شهر شیراز برای توانمندسازی روحانیون و فضلا ملبس به لباس روحانیت که در مساجد فعالند و نیز چند شغله بودن جمع کثیری از روحانیون باعث شده که کارکرد روحانیون رویه‌ای منفی به خود بگیرد و بعضا مردم ترجیح دهند از افراد غیر روحانی برای نیازهای مذهبی خود در مساجد بهره بگیرند.
فقدان اقدامات مبتکرانه مبتنی بر نیازهای بومی و محلی، عدم شناخت از نیازهای محلی و منطقه‌ای، اجرای دست و پا شکسته برخی از برنامه‌های دستوری مبتنی بر خواست دولت‌ها، تکرار بدون هدف برنامه‌های مذهبی مناسبتی بدون در نظر گرفتن کیفیت مخاطبان از دیگر چالش‌های روحانیون مبلغ در شیراز است.
در بررسی در ۱۰ مسجد جامع محلی شهر ـ اسامی مساجد به دلیل حفظ حرمت افراد نزد خبر پارسی می‌ماند ـ اطلاعات ذیل به دست آمد:
۱- روحانی همه این مساجد فقط برای اقامه نماز به کار دعوت شده‌اند،
۲- روحانیون نمازگزار دارای شغلی اداری و رسمی دیگری در نهادهای دولتی هستند،
۳- پیش نماز ظهر و مغرب با هم فرق دارند،
۴- روحانیون پیش نماز کمترین تماس با مراکزی علمی از جمله حوزه‌های علمیه شهر و دانشگاه‌ها دارند،
۵- روحانیون از شرکت در دوره‌های آموزشی کوتاه مدت در طول سال ـ اگر دوره مشخصی در حوزه تبلیغ برگزار شود ـ خودداری می‌کنند،
۶- هیچ ارتباط مشخصی بین امام جماعت و دستگاه‌های فرهنگی وجود ندارد،
۷- هیچ برنامه مشخص و مدون فرهنگی برای یکسال فعالیت مسجد وجود ندارد،
۸- کمترین ارتباط دوستانه و عاطفی جز سلامی و علیکی بین نمازگزاران و پیش نمازان وجود دارد،
۹- پیش نمازان کمترین وقت را برای حل مسائل جاری اصحاب مسجد صرف می‌کنند،
۱۰- معمولا از روحانیون سخن‌ور و منبری شهر و خارج از شیراز برای مناسبت‌ها استفاده می‌شود و روحانیون پیش نماز در غیر مناسبت‌ها کمتر خطابه می‌خوانند،
۱۱- ارتباط طلاب مدارس علمیه شیراز به عنوان نیرویی که بتواند به پیش نمازان یاری رساند، با مساجد مهم شهر قطع است،
۱۲- تعطیلی مساجد و عدم حضور روحانی در ساعات غیر اقامه نماز،
۱۳- پیش نماز برای اقامه یک وعده نماز جماعت ـ در هر مسجد ۳ وعده صبح، ظهر و مغرب نماز جماعت اقامه می‌شود ـ مبلغی بیش از ۵۰۰ هزار تومان در ماه دریافت می‌کند.
البته ممکن است یکی یا دو مورد از موارد فوق در همه این مساجد مصداق نداشته باشد اما در مجموع مساجد مورد بررسی با این معضلات رو در رو هستند.
علاوه بر این ۳ گروه پایگاه مقاومت بسیج، هیات امنا و کانون فرهنگی مسجد در هر کدام از مساجد فعال هستند که معمولا به دلیل اختلاف سلیقه و نظر بین مدیران این ۳ گروه و روحانی پیش نماز انسجام مدیریتی خاصی به خصوص در حوزه فرهنگی در مساجد حاکم نیست.
بررسی‌ها نشان میدهد بجز دو مسجد، روحانیون دقایقی بعد از پخش اذان وارد مسجد شده و با کمی حوصله نماز را اقامه می‌کنند و تنها دقایقی پس از قرائت تعقیبات نماز، به سرعت برق و باد از مسجد خارج می‌شوند و از این جهت ارتباطات بین اصحاب مسجد و همسایگان مسجد اعم از کسبه محل و مدارس و اهالی ساکن در محل کمترین ارتباط را با روحانیون دارند.
آنالیز و تحلیل موارد یاد شده فوق نشان میدهد در چنین شرایطی انجام فعالیت فرهنگی به معنای توسعه فرهنگی نه به معنای فرهنگ سیاست زده مد نظر جریانات خاص سیاسی، کمی دشوار و شاید اصلا امکان پذیر نباشد.
به نظر می‌رسد ایجاد مراکز صنفی و مدیریتی روحانیون مبلغ زیر نظر حوزه‌های علمیه و نیز ایجاد مراکز آموزشی ضمن خدمت، به کارگیری فناوری‌های روز تبلیغ، تلاش برای تدوین برنامه‌های فکری و فرهنگی مبتنی بر شناخت نیازهای بومی و محلی، جلوگیری از دخالت نهادهای غیرموثر همچون مداحان و عوامل دولت‌ها و ده‌ها اقدام اثر بخش دیگر می‌تواند زمینه را برای بازآفرینی کارکردهای نهاد روحانیت در قالب سنتی خود فراهم کند.
اقدام موثر علمای شهر در به کارگیری روحانیون غیر شاغل لااقل در مساجد مرکزی محلات و تمام وقت کردن روحانیون پیش نماز به منظور تمرکز بیشتر فعالیت آنان در حوزه فرهنگ سازی از جمله نیازهای جدی است که باید مد نظر قرار گیرد.
