حمید روستا روزنامه نگار شیرازی در یادداشتی به مناسبت روز ارتباطات نوشت: شهر دروازه ورود بشر به دنیای مدرن بوده است. شهر به انسان‌ها این امکان را داد که روابط خود را با همنوعانشان بیشتر کنند و در دل این روابط متنوع و متکثر، به اطلاعاتی جدید و ارزشمند دست یابند. تراکم بالای مسیرها و ابزارهای ارتباطی در شهر به انسان‌ها این فرصت را می‌دهد تا دایره تجربه، شناخت و آگاهی خود را توسعه دهند و در دنیایی وسیعتر زندگی کنند. انسانِ شهری چندان در چنبره زمان و مکان اسیر نیست و بر بال امواج یا بر صندلی وسایل نقلیه می‌تواند ارتباط‌های شخصی یا حرفه‌ای خود را فراتر از هر محدودیتی توسعه دهد؛ به شکلی که انسانِ امروزی در فرازمان و فرامکان بودن، در مقایسه‌ای تاریخی با تمام اجداد خود، بی‌رقیب و پیشرو است.
برخلاف تصور رایج، آنچه اهمیت شهرها را در نظام اجتماعی دنیای مدرن بالا می‌برد، ساختمان‌های مرتفع و جنبه‌های ظاهری زندگی شهری نیست؛ بلکه اهمیت شهر در زیرساخت‌ها و امکاناتی است که این محیط اجتماعی برای برقراری ساده انواع ارتباطات و انتقال سریع اطلاعات در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. از این رو می‌توان شهر را بستر طلایی ارتباطات و اطلاعات جوامع مدرن دانست. این ویژگی سبب شده تا «شهر» نقشی فراتر از انتظار در حوزه‌های فرهنگی، توسعه‌ای، اقتصادی، سیاسی و البته زندگی روزمره مردم داشته باشد.
نگاه خاص مانوئل کاستلز به عنوان یکی از بزرگترین متفکران معاصر به دو مقوله شهر و ارتباطات نشان می‌دهد که نمی‌توان این دو را از هم جدا کرد. کاستلز هم جامعه‌شناس شهری و جنبش‌های اجتماعی است و هم نظریه‌پرداز ارتباطات و فضای مجازی. او که نویسنده کتابهای ماندگار و پرمخاطبی همچون «عصر اطلاعات»، «شهر و مردم»، «شهر اطلاعاتی»، «قدرت ارتباطات» و «شبکه‌های خشم و امید» است، در اکثر نوشته‌های خود به نقش ارتباطات در توسعه زندگی اجتماعی در دنیای مدرن و زندگی شهری اشاره می‌کند. علاوه بر کاستلز اسپانیایی بسیاری دیگر از متفکران و اندیشمندان جهان نیز برای عمق بخشیدن به مطالعه‌های تخصصی خود، خواسته یا ناخواسته، به موضوع «شهر» کشیده شده‌اند. چراکه شهر همچون یک نخ تسبیح از میان تمام اجزا زندگی مدرن و انسان امروز گذر می‌کند.
روی دیگر سکه
در پس همه این مواهب، شهر خطرها و آسیب‌هایی را نیز به همراه دارد که سلامت فردی و اجتماعی انسان‌ها را تهدید می‌کند. به گواه مستنداتی از سراسر جهان، میزان جرم، آلودگی هوا، اختلاف طبقاتی، بیماری‌های تنفسی و عروقی، فشارهای عصبی، زباله و… در جوامع شهری بیش از جوامع روستایی است. همه اینها پیامدهای ناخواسته زندگی شهری است که در طول تاریخ مدرنیته با بی‌تدبیری مسئولان و ناآگاهی شهروندان تقویت شده‌اند.
هرچند گستردگی ارتباطات و اطلاعات موجود در فضای شهری فرصت‌های ارزنده‌ای برای زندگی بهتر و رفاه بیشتر شهروندان ایجاد کرد اما متاسفانه از تمام این ظرفیت‌ها به نفع شهروندان استفاده نشد و آنها در کنار شیرینی‌های شهرنشینی با دشواری‌های آن هم دست به گریبان شدند. جنبه‌های اقتصادی زندگی شهری به سرعت بر جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی آن غلبه پیدا کرد و ظرفیت‌های ارتباطی و اطلاعاتی بیش از آنکه به زندگی روزمره شهروندان کمک کند، به رونق گرفتن بنگاه‌ها و نهادهای اقتصادی منجر شد. به همین خاطر در زیر پوست اکثر شهرهای دنیا، تلخی‌ها و سیاهی‌های انکارناپذیری وجود دارد که در ادبیات رسمی از آنها به نام «آسیب‌های اجتماعی» یاد می‌کنند.
چه باید کرد؟
راه‌حل رهایی از این تهدیدها و آسیب‌های روزمره‌شدۀ زندگی شهری، تمرکز بر همان مزیت‌ها و فرصت‌های شهر است؛ یعنی تمرکز بر قدرت ارتباطات و اطلاعات. بهتر است شهروندان به میدان فراخوانده شوند و پس از افزایش آگاهی آنها، نقش مطالبه‌گر آنها جدی گرفته شود و سهم‌شان در تصمیم‌گیری‌ها افزایش یابد. با توجه به اینکه اکثر شهروندان، باسواد هستند و به وسایل ارتباط جمعی و اینترنت دسترسی زیادی دارند، ساعت‌های زیادی از روز را در فضای مجازی سپری می‌کنند، می‌توان آگاهی آنها نسبت به شهر، حقوق شهروندی و فرهنگ زندگی شهری و محیط زیست را با کمترین هزینه و بیشترین سرعت، افزایش داد. با انتشار اطلاعات و اخباری از سازمان‌های مسئول در امور شهری، ضمن شفاف‌سازی، شهروندان را نیز به ناظران مدیریت شهری تبدیل کرد.
در چنین شرایطی شهروندان نه تنها نقش فعال‌ترین در مقابله با تهدیدها ایفا می‌کنند بلکه از یک سو بسترهای بروز چنین تهدیدهایی را خشک می‌کنند و از سوی دیگر در شرایط بحرانی به یاری مدیریت شهری می‌آیند تا جامعه با سهولت بیشتری به سلامت از دل چالش‌ها خارج شود.
بهترین افرادی که در سازمان‌های متولی امور شهری، می‌توانند این الگو را به خوبی طراحی، پیاده‌سازی و اجرا کنند، مدیران و کارشناسان روابط‌عمومی هستند. آنها هم اشراف خوبی نسبت به اطلاعات حرفه‌ای دارند و هم راه‌های صحیح برقراری ارتباط با بدنه جامعه (عموم مردم) را می‌شناسند. با توجه به تاکیدی که شهردار شیراز بر توسعه انسان‌محور این شهر دارد، اگر مسئولان روابط‌عمومی سازمان‌های زیرمجموعه شهرداری شیراز بتوانند از ظرفیت‌های موجود در حوزه رسانه، فضای مجازی، فضاهای عمومی شهر از قبیل رویدادهای شهری، مناسبت‌ها، پارک‌ها و تفرج‌گاه‌ها و.. برای انتقال اطلاعات و برقراری ارتباط مستقیم با شهروندان استفاده کنند، نه تنها همراهی شهروندان با برنامه‌های توسعه‌ای شهرداری بیشتر می‌شود بلکه در یک چشم‌انداز کلان، آسیب‌های اجتماعی موجود در محیط شهری نیز کاهش می‌یابد.
