خبر پارسی – نرگس صابر :هنر محیطی،هنری مهجور در پیوندی نزدیک با فطرت ماست.هنرمحیطی یکی از شاخه های هنر جدید است که تقریبا در همه جای دنیا مطرح و پذیرای مخاطبان خاص وعام شده است اما این موضوع در ایران و خصوصا شیرازچندان صدق نمی کند.
مصاحبه ما با دوتن از هنرمندان مطرح شهرمان به دلیل عدم شناخت این نوع خاص از هنر به سرانجام نرسید.یک دانشجوی رشته مهندسی شهرسازی دراین باره می گوید:عدم شناخت و به کارگیری هنرمحیطی یکی از دلایلی است که شهرهای ما روز به روز ماشینی تر و انسان ها و روح طبیعت دوست آنها بی اهمیت تر می شوند.این درحالی است که بشریت خواه ناخواه از محیط زیست تاثیر پذیرفته و برآن تاثیر می گذارد. عدم توجه به این موضوع وضعیتی را به دنبال دارد که موسسه صلح آمریکا در رابطه با آن می نویسد:در حال حاضر خطری که از جانب بحران قریب الوقوع زیست محیطی ایران احساس می شود، به مراتب بیش از خطر دشمنان خارجی و منازعات سیاسی داخلی است.
هنر محیطی می کوشد تا رابطهٔ مخاطب بامحیط را بهبود ببخشد وازخلال این رابطۀدوستانه،اورامتوجه مسائل زیست محیطی اطرافش کند و در مسیر احیاوبازسازی محیط های آسیب دیده قرار دهد. برای این مهم، هنرمند گاه با جابه جاکردن،افزودن، یا کاستن عنصری از عناصرطبیعت، به خلق اثروارائۀ بیانی جدید از محیط می پردازد که به صورت فعال برمخاطب اثر گذاشته و در برخی موارد خود مخاطب نیز جزئی تفکیک ناپذیر از اثر می شود.به همین دلیل به سرعت پیام رابه مخاطب رسانده و اورا درگیر می کند.
مفاهیم آثار درخدمت یادآوری اهمیت طبیعت و پدیده های طبیعی هستند و طبیعت خود مکان نمایش این گونه آثار است و به علت دور افتاده بودن آنها،مخاطب معمولا ازطریق رسانه ها با آنها ارتباط برقرار می کند.اکثر این آثار ناپایدار و میرا هستند بنابراین حضور و فعالیت مکرر هنرمندان در این زمینه و ارائه راهکارهای جدید برای همزیستی جامعه با محیط اطراف را می طلبد.البته منظور از محیط تنها محیط زیست نیست و محیط شهری و اجتماعی رانیز شامل می شود.
در طی ۱۶سال اخیر این هنر در ایران شناخته شد و تا به امروز۵۰جشنواره هنرمحیطی در این خصوص برگزار شد.اولین دور جشنواره با مدیریت احمد نادعلیان ،نقاش وهنرمند محیطی کشورمان که نام هنر محیطی در ایران با نام او رقم خورده، در تابستان ۸۲ ودر روستای پلور تهران آغاز شد. پس از آن به جزیره هرمز،دریاچه ارومیه و شهرهای سنگسر، شوشتر، زاهدان، نیشابور، یاسوج، اهواز، اراک، قزوین، ماسوله، کرمان، نوشهر، اصفهان و در ۴۹امین دور به شیراز راه یافت و در شهرک صدرا برگزار شد.
در خصوص دیگر فعالیت هایی که با محوریت هنر محیطی در شیراز به انجام رسیده اند،به طور شاخص میزبان پروژه «آبی بی آب» بوده ایم.این پروژه با ایده پردازی جلال هاشمی در غالب هنرمحیطی و پرفورمنس(اجرا)به موضوع بحران بی آبی و تهدیدات آتی آن برای کشور وهمچنین ضرورت آموزش های لازم در سطوح مختلف برای مردم پرداخته است.مهم ترین هدف از برگزاری این طرح همان طور که از شعار این پروژه « بیابید رنگ آبی را به دریاچه های کشورمان یادآوری کنیم » پیداست، جلوگیری از عادی شدن اخبار مربوط به خشکی دریاچه ها و رودخانه هاست که گه گاه از رسانه های مختلف می شنویم.این هدف با مشارکت اقشار مختلف مردم صورت می گیرد و ما و شما به عنوان مجرمین و مقصرین معضل کم آبی،به وسیله ارسال تکه پارچه های آبی رنگ بازیافتی،همکاری خود رابا پروژه اغاز می کنیم.رودخانه خشک شیراز اولین بستر خلق این اثرهنری بود که در مرداد ۹۵در رودخانه خشک اجرا شد.رودخانه ای ک روزی خرم رود در آن جاری بود و اکنون کویر خشک در آن ریشه زده، در شهری که روزگاری آب و هوای خوش و چهار فصل رنگارنگش میزبان گل و بلبل بوده است و اما امروز شاهد کوچ بلبل ها از درختان خسته آن هستیم.
در روز اجرای پروژه آبی پارچه هایی که با مشارکت مردم جمع آوری شده بود،در رودخانه بی آب شیراز پهن شد.پس ار آن سوگواره ای در غم آب توسط دو تن از نوازندگان (ساز های کمانچه و دودوک)اجرا شد
راحیل مهدی زاده،مستندساز پروژه گفت:خوشبختانه تعداد بالای شرکت کننده ها برای اهدای پارچه ،تعداد بالای مخاطبین بازدیدکننده طی روزهای اجرا، بازخورد مثبت نسبت به بحران آب که منجر به حمایت هنرمندان مطرحی مثل رضا کیانیان، گوهر خیراندیش، فرهاد آئیش، رویا تیموریان و حمیدرضا پورآذری شد،همه گویای استقبال زیاد مردم از این پروژه بود.اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان فارس، سازمان محیط زیست استان فارس، فرمانداری استان فارس، شهرداری شیراز، اداره اماکن استان فارس و سازمان جهانی صلح سبز (سازمان بین المللی فعاالن محیط زیست) از سازمان های حامی پروژه آبی بی آب بودند.
با این وجود،تعداد کم پروژه ها و جشنواره هایی از این دست که در سابقه شیراز موجود است وطی دوسال اخیر اجراشده اند،خبر از تازگی پرداختن به این نوع هنر درشهرراز می دهد.شهری که با برخورداری از لقب شهر گل و بلبل از دیرباز،به نوعی هنر محیطی را در خود مستتر دارد و در زمینه هنر محیطی حق آب و گل دارد.لذا حفظ سرمایه هاو ارزش های طبیعی و در مرحله بعد پرورش آنها از اهمیت بالایی برخوردار است.
امروزه می بینیم که عناصر کالبدی شهرهای ما تناسبات چندانی با محیط طبیعی خود ندارند،نه به لحاظ زیست محیطی و نه زیبایی شناختی.به عنوان مثال یکی از مواردی که در گفت و گو با هنرمند تجسمی شهرمان،محمد حسن گلبن حقیقی،ذکر شد یک پارکینگ طبقاتی است که در حاشیه رودخانه خشک ساخته شده.گلبن حقیقی گفت:این پارکینگ یک ساختمان بتنی است با جلوه ای نخراشیده که از تمام نواحی اطراف در معرض دید قرار دارد.
خب چنین موقعیتی ظرفیت به کارگیری نوعی هنر فعال همسو با محیط طبیعی را دارد و باید از آن به عنوان فرصتی برای زیباسازی شهر یا اثری تامل برانگیز استفاده کرد نه اینکه آن را به یک تهدید بدل ساخت.نتیجه توجه به این مقوله دروهله اول باعث بازگشت توجه انسان ها به سمت طبیعت و محیط زیست وحفظ سرمایه های طبیعی طی سال های اینده و برای نسل های بعد میشود.همچنین تاثیرات مثبت روان شناختی آن در زندگی روزمره شهروندان و صحت تعاملات اجتماعی به وضوح و به طور مستقیم قابل مشاهده است.
از چالش های پیش روی هنرمحیطی این است که استقلال هنرمندان آن موجب شده آثار فقط در فضای مجازی منتشر شود.آثار موجود در دسترس هستند و در مواردی مورد تقلید قرار گرفته اند.همچین جوان بودن بسیاری از هنرمندان آن این گمان را ایجاد می نماید که آثاری شکل بگیرند که الزاما ناب نباشند.وجه دیگر انحراف در هنر محیطی ایران انجام آثاری هستند که منشاء آنها برگرفته شده از جشنواره های هنر محیطی بوده اند اما در فرایندی حالا با شاخصه های هنر محیطی ناسازگار است. استمرار استفاده از خاک های رنگی برای آثار در مقیاس وسیع به محیط زیست آسیب خواهند رساند. در بهمن ماه ۱۳۹۱ در جزیره هرمز چهار تن خاک استفاده شد تا چهار فرش خاکی بزرگتر از قبل ساخته شود. اگرچه نتیجه آن ممکن است برای عموم جالب باشد اما ما نباید فراموش کنیم که استفاده کمی از طبیعت به صورت هنر محیطی نتیجه معکوس خواهد داشت و طبیعت ویران می شود. اولین شرط اخلاقی هنر محیطی خلق اثری است که با شاخصه های زیست محیطی سازگار باشد.
در نهایت با توجه به خودجوش بودن فعالیت هنرمندان خصوصا در این شاخه از هنر،رویکردی که میتواند در زمینه بهبود این شرایط موثر واقع شود به نقل از گلبن حقیقی، حمایت،جذب و به کارگیری هنرمندان و نیروهای متخصص در دستگاه های اجرایی و پروژه های درون شهری است.شهرداری و دیگر سازمان های اجرایی باید از نیروهای متخصص در طراحی و اجرای پروژه ها استفاده کنند که این امر مستلزم موفقیت در جذب هنرمندان و متخصصان،دلجویی از آنها و حمایت و اعمال ایده های آنها است.لازم به ذکر است هنرمحیطی به حمایت عموم مردم برای ادامه حیاتش نیاز داردو بی شک سهم ما در گسترش و تاثیر آن چشمگیر است.
