خبر پارسی – غار سنگ اِشکن در دامنهٔ شمالی البرز کوه، در جنوب شهر جهرم، در عرض جغرافیایی ۲۱۶”۲۹’۲۸˚ شمالی، طول جغرافیایی ۷۹۷” ۳۴’۵۳˚ شرقی و ارتفاع ۱۰۹۱ متری از سطح دریا قرار دارد. فاصله غار یاد شده تا شهر جهرم سه کیلومتر و تا مرکز استان شیراز، ۱۸۵ کیلومتر است. این غار مصنوعی بی نظیر و شگفت‌انگیز در ابتدای درهٔ قلات و در زیر پشته‌ای در قسمت شرقی آن واقع شده است.
غار سنگ اِشکن مجموعه‌ای از دهانه‌ها و ستون‌هایی است که به صورت دالان‌های متقاطع دیده می‌شود. این دالان‌ها بر اثر برداشت و استخراج سنگ‌های سفید آهکی و دولومیتی به وجود آمده‌اند و از آن به عنوان بزرگ ترین غار مصنوعی و دست ساز جهان یاد می‌کنند. البته غارهای مصنوعی بزرگ‌تر از این غار در جهان وجود دارد، اما اکثر آنها به شکل یک تونل یا دالان سراسری هستند و بر اثر استخراج مواد معدنی با وسایل مکانیکی و ماشین آلات مختلف ایجاد شده‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت غاری بزرگ تر از این غار که کاملاً دست ساز و به این شکل خاص یعنی دارای دالان‌ها، ستون‌ها و دهانه‌های متعدد باشد وجود ندارد.
در این مکان چند سنگ‌تراش و سنگ شکن به کار برداشت سنگ مشغول بوده اند. هر کدام از آنها در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت می‌کرده اند و برای جلوگیری از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می‌گذاشتند تا به صورت یک ستون نگهدارنده عمل کند. به این دهانه‌ها یا دالان‌ها، اصطلاحاً “کارخانه” می‌گفتند. طول و عرض دهانه‌ها و اندازه ستون‌ها متفاوت است. طول غار حدود ۳۵۰ متر و عرض آن ۱۵۰ متر است که وسعتی حدود ۴ هکتار را در بر می‌گیرد. ارتفاع آن ۳ تا ۴ متر است که در انتها به کمتر از یک متر می‌رسد و در مجموع دارای ۱۲ دهانه و ۱۰۰ ستون است. کف آن شیب دار و سطح آن را لایه‌ای نرم از خاک‌های آهکی پوشانده است. قسمت‌های ابتدایی و حاشیهٔ خارجی آن روشن است، اما به تدریج که به قسمت‌های داخلی می‌رویم، نور کم و در بخش‌های انتهایی کاملاً تاریک می‌شود؛ به همین دلیل سنگ شکنان در اینجا تاقچه‌هایی برای گذاشتن چراغ موشی در بدنهٔ غار و ستون‌ها تعبیه کرده‌اند.
غار در سنگ‌های آهکی – دولومیتی تشکیلات جهرم و آسماری مربوط به دوره اتوسن-الیگوسن ایجاد شده است. در محل غار، از کف تا سقف چندین لایه شناسایی شده است؛ در کف غار دولومیت‌های قهوه‌ای رنگ وجود دارد، سپس آهک‌های شیری رنگ و کمی خاکستری با ضخامت بیش از ۴ متر قرار دارد که در بیشتر قسمت‌ها استخراج شده است. ستون‌های باقی مانده بیشتر از این لایه هستند. در سقف غار لایه‌ای از جنس دولومیت با ضخامت بیش از ۵ متر قرار دارد و پس از آن تا روی پشته، سه لایه دولومیتی دیگر وجود دارد.
تاریخ برداشت سنگ به این صورت و از داخل غار به حدود ۳۵۰ سال قبل (صفویه) توسط شخصی به نام کاظم خان فرزند خواجه اسماعیل بر می‌گردد. پس از او فرزندان استاد کاظم و شاگردانش به این کار ادامه دادند و سپس در سال‌های بعد تا دوران معاصر افراد دیگری چون استاد علی اکبر یا خواجه علی‌اکبر، خواجه اسداله، خواجه نوراله، استاد نقی، خواجه فتح اله، خواجه نصراله، حاج آقا نقشوار جهرمی، عزت اله نقشوار جهرمی، نوازاله نقشوار جهرمی، آقا رضا کوهکن، اسماعیل خان کوهکن به این کار مشغول بوده اند.
سنگ‌های استخراج شده از این غار در خانه‌های قدیمی جهرم، خانه تاریخی شهیدان اشراق جهرمی، خانه طوفان، خانه آقا رضا کوهکن جهرمی، مسجد جامع عتیق شیراز، مسجد نو شیراز، حرم احمدابن موسی، باغ ارم، بانک ملی مرکزی شیراز، امامزاده اسماعیل جهرم، حوزه علمیه خان جهرم، بیمارستان نمازی شیراز، ژاندارمری لارستان و … به کار رفته است.
گردآوری و تنظیم:پیمان جوادی عکس ها:مازیار الظافی، پیمان جوادی
