خبر پارسی – فرزاد صدری؛ نقش هایشان نه خیال است و نه رویا هرچه است طبیعت بی بدیل و زیبای شیراز است که بر جسم سخت نفره می نشیند تا آینه دل جلا دهند و روح زندگی را عریان کنند! قلم به حرکت در می آید و نقره در مفهوم زندگی می نشیند!نقوشی جان می گیرند که حضور هنر و صنعت ایرانی را در شیراز به رخ می کشد. هنری که سال ها زیور خانه بسیاری از ایرنی ها بوده و قدمتش به ۷ هزار سال برمی گردد.در ایران ۳ شهر به فن و هنر نقره کاری شهره اند؛شیراز،اصفهان و تبریز که هر کدام به سبک و سیاقی به تصاویر جان می دهند و با طرح ها و نقش های خاصی معروف شده اند.نقره کاری های شیرازی هم بیشتر به نقش هایی مثل گل و مرغ مکتب شیراز،تصاویر شاهنامه ای،افسانه های عاشقانه ایرانی مثل لیلی و مجنون،گل های بومی منطقه،نقوش هندسی و طرح های هخامنشی معروف اند.اگرچه در چند سال اخیر،این هنر اصیل در هجوم اجناس وارداتی و کمبود استادکاران ماهر،رونق سابق را ندارد،اما همچنان زنده است و طرفداران خود را دارد.طرفدارانی که دوست دارند،از این هنر گران قیمت نشانه ای در خانه داشته باشند و چای شان را در سینی و چای خوری نقره ای تعارف کنند.
ضرب قلم و چکش
چطور می سازند؟
در هنر نقره کاری ابتدا دوات گر (کسی که ظروف نقره ای می سازد) نقره را شکل می دهد.در مرحله بعد این «قلم زن» است که به اشیاء نقره روح می دهد.اول از همه نقره را قیر می گیرند اگر گلدان است داخل آن را قیر می ریزند و اگر سینی یا یک ظرف سخت باشد پشت آن را قیر می زنند سپس طرح را بوسیله مداد روی نقره نقاشی می کنند و بعد با قلم نیم بُر روی خطوط نقاشی می روند.
قلم زنی که در شیراز وجود دارد قلم «منبت» است که به صورت برجسته کار می شود و برای کار های صاف مثل تابلو و سینی است.بعد از آن «نیم منبت» است که نیم برجسته کار می شود و عمدتا برای کارهای حجمی است.بعد «مشبک» است که حالت سوراخ سوراخ دارد و برای کارهایی چون شمعدانی و چایخوری است.مرحله دیگر قلم گیری با قلم تِک است که «کنده کاری» است. قلم تِک بیشتر روی سینی و انگشتر و زیور آلات به کار می رود.
بعد از اینکه کار این قلم ها تمام شد،با حرارت مخلوط قیر را از نقره جدا می کنند و روی کنده کاری ها گرده زغال می ریزند و با روغن آن را جلا می دهند.
چه نقره ای بخریم؟
برای خرید نقره اصل شیراز ضروری است نکات زیر را بدانید:
شاه کلید کار نقره سازی شیراز طرح های آن است.طرح های شیراز را در هیچ کتابی نمی توان پیدا کرد.شیرازی ها بر خلاف اصفهانی ها که از گل های شاه عباسی برای طرح های خود استفاده می کنند از گل های طبیعت منطقه چون گل نرگس،گل زنبق،گل پنج پر،گل سرخ و گل عنبر بو استفاده می کنند.به اعتقاد استادان نقره کار شیرازی طرح گل های شاه عباسی بیشتر مناسب فرش است تا نقره.
طرح های انسانی و اساطیری نقره کاران شیرازی نیز طرفداران بسیار دارد.طرح هایی چون سربازان و شاهان هخامنشی،نقش فروهر،افسانه های شاهنامه،لیلی و مجنون و ….
کارهای نقره ای که در شیراز انجام می شود با عیار ۹۰ به بالاست،در صورتی که کار نقره اصفهان عیارش ۸۴ است.بنابراین کار نقره شیراز از دیگر شهرها گرانتر است.هرچند این روزها چینی ها و تایلندی ها کار شیرازی ها را کپی می زنند و به بازار شیراز هم عرضه می کنند!طبیعی است که قیمت این نوع کارها یک سوم کارهای شیراز باشد.
از کجا بخریم؟
اگر خواهان نقره اصل شیراز و طرح های متنوع انسانی و گل و مرغ این دیار هستید باید سراغ دکان های اصیل و قدیمی بروید.بیشتر آنها را می توانید در سرای مشیر پیدا کنید اما فروشگاه های صنایع دستی را می توانید در نقاط مختلف شهر شهر پیدا کنید که در کنار صنایع دیگر نقره هم دارند.البته مطمئن ترین محل های خرید نقره شیراز فروشگاه های اتحادیه شرکت های تعاونی های صنایع دستی استان فارس هستند.این فروشگاهها را می توانید در بازار وکیل شیراز،سرای مشیر و آرامگاه حافظ پیدا کنید.
همچنین نقره فروش زرین واقع در خیابان ملاصدرا نقره اصل شیراز را به شما ارائه می کند.
روشن است که ظروف و زیور آلات نقره گران قیمت هستند،اما آثار شیرازی از نقره کاری شهرهای دیگر گران تر هم هستند؛چون عیار آنها بالاست یک سینی اصل نقره شیرازی ۲۵ در ۳۵ با وزن تقریبی ۲۰۰ مثقال در حال حاضر حدود ۸ میلیون تومان قیمت دارد و قیمت یک چایخوری با وزن حدود ۱۵۰ مثقال به ۶ میلیون تومان می رسد.این عدد برای یک قندان نقره اصل شیراز با حدود ۴۰ مثقال یک میلیون و ۶۰۰ هزارتومان است.یک انگشتر نقره شیراز در حدود ۱۵۰ هزار تومان قیمت دارد اما جنس چینی آن حدود ۴۰ هزار تومان! زیور آلات را می توانید از ۱۰۰ هزار تومان تا ۴۰۰ هزار تومان تهیه کنید.
از نقره بیشتر بدانید
کارشناسان قدمت هنر نقره کاری شیراز را تا پیش از دوره هخامنشیان و تا دوره سکاها می دانند و عمری ۷ هزار ساله برای آن قائلند که در دوره های هخامنشیان و ساسانیان و بعد از اسلام تداوم خود را حفظ کرده است.
هیچ وقت ظروف نقره ای را به مدت طولانی در آب قرار ندهید
مواد غذایی اسیدی مثل آب میوه،گوجه فرنگی،سرکه،امواع سس و همین طور نمک در صورتی که برای مدت طولانی بر روی ظروف باقی بمانند،باعث سیاه شدگی و حتی خوردگی نقره می شوند.
پس از شست و شو و آبکشی نقره،آنها را با یک پارچه نرم بدون پرز سریع خشک کنید.می توانید برای خشک کردن قسمت هایی از ظروف که قابل دسترسی نیستند،از سشوار استفاده کنید.
هرگز ظروف نقره ای را در پشم،نمد جیر یا روزنامه نپیچید،چون گوگرد موجود در این مواد باعث سیاه شدگی نقره می شود.
ظروف نقره ای را در معرض نور مستقیم خورشید قرار ندهید.
نکته
در چند سال اخیر نقره کاری با نقوش هخامنشی پر طرفدار شده است و گفته می شود؛نقره کاری به نام «یدالله اردبیلی» مبدع این نقوش روی زیور آلات است.برای پیدا کردن این هنرمند شیرازی باید تا بازار شیراز زیر بازارچه فیل بروید.
*این گزارش توسط نویسنده به سفارش ماهنامه «سرزمین من» نوشته شده و در شماره ۴۴ این مجله در ماه اردیبهشت منتشر شده است.
