این روزها شبکه های اجتماعی گنجی خیالی ساختند که در منطقه فاروق پیدا شده و کارشناسان معتقدند گسترش این شایعه به دلیل دنباله روی کورکورانه مردم از یکدیگر و کاهش ارتباط با اخبار معتبر است.
«نیستید ببینید فاروق چه خبره، بزرگترین گنج ایران دیروز اینجا پیدا شده….» این متن پیامی است که طی یکی دو هفته اخیر اغلب کسانی که در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی حضور دارند با آن برخورد کرده اند که طی آن فردی خطاب به دوست خود می گوید که یک شهر تاریخی بزرگ در فاروق در نزدیکی شهرستان مرودشت فارس کشف شده و از آن به عنوان بزرگترین گنج ایران یاد می کند.
در این پیام مشخصاتی از این شهر زیر زمینی تاریخی اما خیالی نیز ارائه شده و حتی گفته شده در شهر مذکور، استخری وجود دارد که هنوز در آن آب است، به پیوست آن نیز فیلمی منتشر شد که در تاریکی چند قطعه مجسمه و نیم تنه طلایی را نشان می داد.
مسئولان میراث فرهنگی فارس بلافاصله بعد از این داستان، کارشناسان خود را به منطقه فرستادند و هیچ شهر تاریخی یا هیچ گنجی پیدا نکردند و این باعث شده که متولیان امر به مردم اطمینان بدهند اینها همه شایعه بوده و فیلم نیز ساختگی است.
پس از آن دوباره فیلمی منتشر شد که در آن چند قطعه اسکناس نیز نشان داده می شد که دلیل بر ساختگی نبودن فیلم باشد و به مردم اطمینان بدهد واقعا گنجی در میان است اما میراث فرهنگی بازهم موضوع را تکذیب کرد و از مردم خواست به این شایعاتی که در فضاهای مجازی دست به دست می شود توجه نکنند، زیرا اصلا چنین مجسمه و چنین گنجی وجود ندارد.
اما عده ای هنوز دست بردارد نیستند و همچنان پیام های وجود بزرگترین گنج ایران را دست به دست می چرخانند. این حکایت هر روز شبکه های اجتماعی و فضای مجازی است که طی این مدت هر روز شایعه ای فراگیر می شود و مردم نیز سریع باور می کنند.
حال در مورد گنج فاروق نیز شرایط به همین شکل در حال رقم خوردن است، عده ای فریب شایعه پراکنی بعضی از سودجویان را می خورند و با وجود تکذیب های مکرر بازهم معتقد هستند در فاروق گنچ پیدا شده است.
جدا از دلایل علمی که برای دروغ بودن این ادعاها می توان مطرح کرد، این وضع را باید از دو دیدگاه روانشناسانه و جامعه شناسی بررسی کرد تا این موضوع روشن تر شود که چرا مردم ایران هنوز در طمع گنج یابی اسیر شایعات و دروغ پراکنی های سودجویانی می شوند که امروزه در شبکه های اجتماعی فعالیت های مختلفی دارند. یکی از مسائلی که بسیار تعجب آور مطرح می شود این است که در پیام مدعی شده اند که در استخر شهر تاریخی هنوز آب وجود دارد، این در حالی است که شهر مرودشت و فاروق از خشکسالی شدید رنج می برد و سطح سفره های زیر زمینی ده ها متر افت کرده و از نظر علمی چنین ادعایی بسیار تعجب آور است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس و باستان شناس در این مورد گفت: چند روزی است که در فضای مجازی و رسانه ای و مردم شایعاتی به صورت گسترده در خصوص کشف یک محل باستانی مشابه تخت جمشید در زیرزمین و در روستای فاروق که در ۲۵ کیلومتری تخت جمشید قرار دارد دیده می شود.
مصیب امیری افزود: هر چند این مطلب بارها از سوی این اداره کل مورد تکذیب قرار گرفته اما با توجه به گسترش این مطلب کاملاً کذب، موضوع باید جهت تنویر افکار عمومی کارشناسی تر بحث شود.
وی ادامه داد: اساساً آنچه که در میان عامه مردم به عنوان گنج از آن نام برده می شود، اصطلاحی غلط است که عمدتاً توسط قاچاقچیان اموال فرهنگی مورد استفاده قرار می گیرد.
*پیشینه واژه گنج به زمان قاجاریه بر می گردد
این کارشناس حوزه میراث فرهنگی بیان کرد: پیشینه این واژه احتمالاً به زمان قاجاریه بر می گردد و در آن زمان برخی از آثار باستانی را به عنوان گنج تپه یا گنج دره نام می نهادند و در واقع هر نقطه باستانی که دارای آثار تاریخی و فرهنگی است به عنوان گنج از آن نام می برند در صورتی که هر بنا و یا اثر تاریخی مجموعه ای از آثار فرهنگی است که پیشینه و هویت تاریخی هر قوم و منطقه را نشان می دهد.
امیری ادامه داد: به عنوان نمونه در مجموعه بزرگی مثل تخت جمشید با آن عظمت معماری و پاسارگاد که زمانی به عنوان مرکز دینی و حکومتی عصر هخامنشیان مورد استفاده قرار گرفته طبق تصویری که امروزه از منطقه فاروق در فضای مجازی نشر و گسترش پیدا کرده چنین آثاری به عبارت عامه گنج و به عبارت امروزی اموال فرهنگی یافت نشده، با این گفته مشخص است که وقتی در مجموعه جهانی تخت جمشید چنین اشیایی یافت نشده چگونه ممکن است در منطقه دیگری یافت شود.
امیری افزود: اینجانب به عنوان یک کارشناس باستان شناسی شاغل و کسی که سال ها در دشت مرودشت بررسی های باستان شناسی انجام داده به طور قطع و یقین اعلام می دارم که چنین چیزی از اساس غلط و بی پایه است.
ساختگی بودن تمام تصاویر و فیلم هایی که در فضای مجازی نشر و گسترش می یابند، با اندک دقتی قابل اثبات هستند مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری فارس اظهار کرد: هم اکنون در دشت مرودشت حدود ۳۰۰ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است که سهم روستای فاروق ۵ اثر تاریخی است و تمام تصاویر و فیلم هایی که در فضای مجازی نشر و گسترش می یابند با اندک دقتی می توان به ساختگی بودن آنان پی برد.
*قطع شدن رابطه کانال های رسمی خبررسانی و مخاطب دلیل افزایش شایعه
اما در این رهگذر باید دلایل جامعه شناختی باورپذیری چنین شایعاتی نیز مورد بررسی قرار گیرد. یک جامعه شناس و استاد دانشگاه در خصوص برخی از شایعات در شبکه های اجتماعی و زودباوری مردم گفت: متاسفانه در برخی جوامع که کانال های رسمی اطلاع رسانی اعتبار کمتری در بین عامه مردم دارند، زمینه فعالیت های کانال های غیررسمی فراهم می شود.
کرامت الله راسخ با اشاره به اینکه شایعه همواره وجود داشته و دارد، افزود: در گذشته شایعه دهان به دهان به مردم انتقال می یافت و پس از طی کردن مراحلی خاموش می شد اما در حال حاضر شرایط فرق کرده و شایعه در ابعاد بیشتری منتقل می شود. وی ادامه داد: در عصر امروزی به دلیل پیدایش شبکه های مجازی یک شایعه در زمان بسیار کوتاهی منتشر می شود و به دلیل سرعت بالای انتشار دربرگیری زیادی داشته و به همان سرعت نیاز خاموش می شود.
این استاد دانشگاه به شایعه کشف گنج در فاروق اشاره و بیان کرد: دلیل زودباوری این شایعات از سوی مردم قطع و یا کم شدن رابطه بین کانال های رسمی خبررسانی و مخاطب است که در این راستا ضروری است مطالعات زیادی انجام شود. راسخ با بیان اینکه از بین رفتن اعتماد مردم نیز به کانال های رسمی خبری یکی از دلایل اصلی زودباوری آنهاست، افزود: متاسفانه بهترین مخاطبان این دسته از شایعات طبقه متوسط و پایین جامعه هستند که در بستر اجتماعی خاصی پرورش یافته اند.
وی با اشاره به اینکه این شایعات در کشورهایی مانند آلمان و فرانسه کمتر مورد توجه قرار می گیرد، گفت از این رو ضروری است که در این حوزه اقداماتی انجام شود تا بتوان گام مثبتی برداشت.
فرمانده سابق انتظامی استان فارس با اشاره به اینکه شایعه گفتمان‌های غیر رسمی، نامعتبر و اطلاعات بررسی نشده است، گفت: هنگامی که مردم مشتاق کسب خبر درباره موضوعی هستند اما نمی‌توانند اطلاعات موثقی به دست آورند، مستعد پذیرش شایعه می‌شوند.
سردار سیروس سجادیان ادامه داد: شایعه در محیط و زمانی مطرحمی شود که خبر برای مخاطبین از اهمیت بالایی برخوردار است ورواج شایعه نشان‌دهنده زودباوری مردم و ظرفیت آنها برای تن دادن به تلقین و همچنین همراهی با جمع است. عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین با اشاره به اینکه انسانی که در این جهان زندگی می کند به موازات تراکم و ارتباطات رو به گسترش کنش های انسانی دنبال کسب اخبار جدید است، بیان کرد: زمانی که موضوعی اهمیت زیادی در حوزه های زندگی فردی، اجتماعی، سیاسی و کنش های اقتصادی آحاد جامعه داشته باشد اما به نحو درست و صحیحی پاسخ داده نشده و روشن نشود شایعه شکل می گیرد.
فرمانده سابق انتظامی استان فارس و عضو هیات علمی دانشگاه علوم انتظامی امین با اشاره به اینکه محال است روزانه کاربر شبکه های اجتماعی باشید و با یک شایعه روبه رو نشوید، افزود: پخش و انتشار یک شایعه در شبکه‌های اجتماعی شاید فقط چند ثانیه زمان ببرد اما تاثیرات اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و در بعضی مواقع امنیتی این کار می‌تواند بسیار وسیع و دور از تصور باشد.
سردار سجادیان بیان کرد: زودباوری مردم و تمایل به شنیدن اخبار باورنکردنی، مسئله‌ای است که از مدت ها قبل رواج پیدا کرده مانند شایعه خفاش شب در هرمزگان و انتشار آن در شبکه های مجازی که با تلاش و همت انتظامی استان هرمزگان افراد شایعه ساز شناسایی و دستگیر شدند و با آنان برخورد شد اما اینگونه شایعات احساس امنیت در جامعه را کاهش می دهد که باید در اسرع وقت خاطیانی که با احساسات مردم بازی می کنند، شناسایی و به مجریان قانون سپرده شوند.
