خبر پارسی – علی محمد پشوتن* – بارها عنوان روزنامه یا رسانه زرد را شنیده‌ایم و در اغلب موارد بدون آنکه با دقت به ابعاد این عنوان و چرایی و چیستی آن توجه و دقت کافی داشته باشیم، پیرامون آن اظهار نظر کرده‌ایم. اما کدام رسانه زرد است؟ تفاوت بین یک رسانه زرد و سایر رسانه‌ها چیست؟ اگر یک رسانه را زرد می‌دانیم، دیگر رسانه‌ها چه رنگ یا طیفی از رنگ دارند؟ شاخص‌هایمان برای زرد دانستن یک رسانه کدام است؟
برای پاسخ به این پرسش‌ها و تمام پرسش‌هایی که ممکن است به ذهن هر فردی متباد شود، نیازمند کالبدشناسی دقیق رسانه‌های زرد هستیم. این نوشتار هم به‌گونه‌ای تلاش یک روزنامه‌نگار برای پاسخ به بخشی از این سئوالات است. سئوالاتی که هنوز هم بخش زیادی از آنها بی پاسخ مانده.
چیستی رسانه‌های زرد؟
روزنامه‌نگاری یا رسانه زرد، برای اولین بار در ابتدای قرن بیستم در آمریکا متولد شد و آن زمانی بود که کارتون‌های محبوب کودکان، توسط نشریات تک برگی با تیراژی بالا و قیمتی پائین منتشر می‌شد و مخاطبان زیادی هم داشت. این برگه‌ها حاوی داستان یکی از قهرمان‌های پر طرفدار کارتونی بود که با حروف زرد نوشته شده بود!!
اما این نشریات که از نگاه روزنامه‌نگاران آن دوران فاقد ارزش خبری و اطلاع‌رسانی بود و بیشتر مسائل تفریحی و سرگرمی را ملاک قرار می‌داد و علاقه‌مندی کودکان را دنبال می‌کرد. اگرچه در برخی از این نشریه‌ها، داستان‌های قتل، روابط خصوصی افراد معروف و … با زبانه کودکانه و بعضا طنزگونه، تصویرگری می‌شد.
زمان، اصطلاح زردی را که روزنامه‌نگاران آمریکایی برای این نوع نشریات باب کرده بودند را دچار تغییرات مفهومی و محتوایی زیادی کرد و آن را از دنیای پاک و بی‌آلایش کودکان، به وادی پر فراز و نشیب و دشوار مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و … کشید. پایه‌گذاری این رخ‌داد هم آمریکا و دنیای غرب بود. دنیایی که روزنامه‌نگاری و فعالیت رسانه‌ای با سرعتی بسیار زیاد توسعه پیدا می‌کرد. هرچند زادگاه آن به‌شمار نمی‌رفت!
سابقه ورود روزنامه‌نگاری زرد به عرصه سیاست در آمریکا به انتخاباتی باز می‌گردد که “هرست” قصد داشت بر کرسی ریاست‌جمهوری ایالات متحده، تکیه بزند.
ویلیام رندلف هرست که یک روزنامه‌نگار در آمریکا بود و نگاهی دقیق به این حوزه داشت، برای اولین بار روزنامه خود را در تیراژی بسیار زیاد و با قیمتی بسیار پائین منتشر کرد تا از طریق آن، برای خود تبلیغ کند. استفاده از محتوایی تبلیغاتی و نه اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی، گامی بود برای هموار شدن مسیر روزنامه‌نگاری زرد به عرصه سیاست و سایر عرصه‌ها.
تیترهای خاص و عکس‌های فراوان، توجه به اخبار جنجالی که گاه از کاه کوه می‌ساخت و …. از شیوه‌هایی بود که هرست برای خود انتخاب کرد و در این مسیر می‌توان گفت از نشریه‌های کارتونی الگو گرفته بود.
بررسی و تحلیل تمام وقایعی که منجر به تولد رسانه‌ها یا روزنامه‌نگاری زرد شد نشان می‌دهد که این نوع روزنامه‌نگاری در ابتدا فاقد بار منفی بود. حتی در حوزه سیاست و سایر حوزه‌ها. بلکه شیوه‌ای بود برای جذب مخاطبان زیاد. اما به‌تدریج و بر اثر گذر زمان و البته به واسطه نوع عملکرد رسانه‌های زرد و نگاهی که برخی از روزنامه‌نگاران و فعالان رسانه‌ای صاحب‌نام، به این شیوه داشتند، رسانه‌های زرد واجد مشخصه‌هایی منفی‌گرایانه شدند.
تعریف امروزی رسانه‌های زرد
امروز روزنامه‌نگاران زیادی هستند که از رسانه‌های زرد و روزنامه‌نگاری زرد تبری جسته و در نهی این شیوه کار سخن می‌گویند و مطلب می‌نویسند. منتقدان این شیوه روزنامه‌نگاری اعتقاد دارند که استفاده غیر مشروع از ژورنالیسم و دوری از اخلاق حرفه‌ای روزنامه نگاری، اصلی‌ترین مشخصه‌های روزنامه‌نگاری و رسانه زرد محسوب می‌شود.
روزنامه‌نگاران و رسانه‌هایی که با استفاده از روش‌های عوام گرایانه و پوپولیستی، به‌دنبال جذب مخاطب هستند و به هیچ عنوان نگران اصالت کار روزنامه‌نگاری یعنی انتقال اطلاعات صحیح و دقیق به مخاطب نیستند. آنان به سود خود می‌اندیشند، حتی اگر کسب آن به قیمت تحت‌الشعاع قرار گرفتن بعضی از اصول باشد.
معیارهای روزنامه‌نگاری علمی و روشنگرانه، برای فعالان عرصه رسانه‌های زرد جایگاهی ندارد اما هیچ زمانی به این موضوع اقرار نکرده و صراحتا اعتقاد خود را بر زبان جاری نمی‌کنند یا به شکل نوشته‌ای مستند، در نمی‌آورند.
انتشار اخبار جنجالی و احساسات برانگیز، موضوعات هیجان‌آور سینمایی، ورزشی، اجتماعی و سیاسی، پرداختن به سریال‌های عامه‌پسند و موضوعاتی که عامه مردم را سرگرم می‌کند، نوشتن در خصوص مدل‌های لباس، آرتیست‌های عرصه موسیقی و فیلم و البته صحنه‌گردانان ورزش‌های پرطرفداری نظیر فوتبال و بسکتبال و …
در رسانه‌های زرد، تخریب و ترور شخصیت افراد، ورود به حریم خصوصی، داستان‌پردازی، استفاده از شیوه‌های دراماتیک و شگفت‌آورانه، انگشت گذاشتن بر احساسات زودگذر جامعه که تبی را برای زمانی کوتاه ایجاد می‌کند و …. از شیوه‌های اصلی محسوب می‌شود.
بی‌تردید فعالان عرصه روزنامه‌نگاری زرد، افرادی خلاق، شجاع، بی‌مبالات و در تصویرگری مباحث مختلف، توانا هستند اما این دانایی و توانایی، در مسیری که منتهی به سودهای کلان شخصی یا جمعی است، هدایت می‌شود.
به نظر می‌رسد در جوامع سیاست‌زده که غبار سیاست بر تمام اعضا و جوارح آن نشسته باشد، این نوع روزنامه‌نگاری، بیشتر رشد پیدا کرده و مخاطبان زیادی هم پیدا می‌کند. به نحوی که شمار رسانه‌هایی که با تیترها و عکس‌های زیاد حتی رویدادهای روز را با آب و تابی غیر واقعی، به خورد مخاطب می‌دهند، در چنین جوامعی کم نیست.
هر میزان فضای سیاسی تنش بیشتری داشته باشد، به همان میزان هم رسانه زرد و زرد نویسان جامعه رسانه‌ای فعال‌تر عمل می‌کنند. زیرا مسیر اصلی تغذیه کننده فکر و جیب‌هایشان، همین کانال است.
عقلای عرصه روزنامه‌نگاری معتقد هستند که اهمیت موضوع و ابهام در یک رویداد، برای زردنویسان اهمیت بسیار زیادی دارد. دقیقا همان مسائلی که در شایعه نویسی هم نقش اصلی را بازی می‌کند بنابر این، پیام‌هایی که رسانه‌های زرد منتشر کرده و اغلب توده مردم آن را به خوبی استقبال می‌کنند، عمدتا دارای ابهامات زیادی است.
بی تردید استفاده از شیوه‌هایی که رسانه‌های زرد را از تیغ سخت نظارت مصون بدارد، در میان زردنویسان و هدایت‌کنندگان رسانه‌های زرد، رایج بوده و خصوصا در جوامعی که نظارت بیشتر و مداوم‌تر است، به‌خوبی استفاده می‌شود.
امروز و با گستره رسانه‌ای که جامعه را مبتلا کرده است، با انواع رسانه‌های زرد در بخش‌های چاپی و غیرچاپی، رسمی و غیر رسمی، مواجه هستیم. روزنامه‌نگاری سایبری زرد، شیوه‌ای است که امروزه گسترش زیادی یافته و با توسعه سایت‌هایی که عمدتا دارای مجوز انتشار است، روند توسعه کمی را با سرعت بیشتری طی می‌کند.
افشای اطلاعات خصوصی افراد، تخریب چهره‌های مشخص سیاسی، به منظور دستیابی به اهداف خاص سیاسی، خصوصاً در زمان انتخابات، حالات بحرانی، و وقوع حوادثی، استفاده از فرصت‌هایی نظیر رقابت‌های مختلف ورزشی و اجتماعی و هر آیتمی که تب جامعه را بالا می‌برد، از موضوعاتی است که مد نظر ژورنالیسم سایبری زرد قرار دارد و البته کنترل بر این روند هم کار ساده‌ای نیست.
امروز اعتقاد اکثر آگاهان بر این است که آسیب‌های روزنامه‌نگاری زرد، بسیار بیشتر از جنبه‌های تفریحی و سرگرمی آن بوده و به‌نوعی عامل اصلی در انتشار رفتارهای ضد فرهنگی و ارزشی، لمپنیسم رسانه‌ای، حرمت شکنی و از بین بردن ارزش‌ها محسوب می‌شوند.
بی‌تردید یکی از مسئولیت‌های مهم اصحاب رسانه در این عرصه، تلاش برای اطلاع‌رسانی مناسب و ارتقاء آگاهی مردم است اگرچه همواره در هر جامعه‌ای گروه زیادی از مردم، در طبقه عامه جای می‌گیرند که همچنان زرد‌نویسی طبع آنان را اغناء می‌کند.
*روزنامه‌نگار
