سودجویان و زمین خواران کم بود،آتش هم به آن اضافه شد!/ لزوم مدیریت یکپارچه حفظ و احیا منابع طبیعی فارس

خبر پارسی ـ سعید نظری: نرسیده به گرمای تابستان و در نفس های آخر خرداد آتشی به جان ارتفاعات پاسارگاد در منطقه تنگ خرسی افتاد که مراتع و جنگل‌ها و شماری از حیوانات بی پناه منطقه را از سر تا به پا سوزاند و به اعتراف مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان در چشم بهم زدنی ۱۸۹۰ میلیارد ریال خسارت به منابع طبیعی فارس وارد شد.

به گفته «مهرزاد بوستانی» مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس«۸۶۸ هکتار اراضی جنگلی و مشجر با پوشش گیاهی بوته‌های چندساله و یکساله، درختچه‌های ارژن و کیکم و درختان بنه کوهی در منطقه پاسارگاد وجود دارد که برای جبران بخشی از خسارت وارد شده به منطقه و احیا مراتع حداقل به بیش از ۱۵ میلیارد ریال اعتبار نیاز است».

بروز این نوع آتش سوزی در منابع طبیعی مناطق خشک و گرمسیری به خصوص در زمان شدت یافتن خشکسالی و با افزایش دمای زمین تقریبا اجتناب ناپذیر است؛ اگر چه ممکن است عوامل غیر طبیعی همچون دخالت و سهل انگاری انسان‌ها در بروز این نوع حادثه نقش داشته باشد اما باید اذعان کرد تغییر اقلیمی که در دهه گذشته در استان فارس شروع شده و به بروز خشکسالی‌های مستمر دامن زده، باعث می‌شود پوشش گیاهی مراتع سریعتر از موعد مقرر خشک شده و قبل از چرای کامل جانوران گیاه خوار، علوفه‌های خشک منطقه در لحظه‌ای کوتاه، زمینه مساعد بروز آتش سوزی در منطقه‌ای عظیم را فراهم کند.

حفظ منابع طبیعی و گسترش آن از ضروریات اجتناب ناپذیر حکومتداری است که اهمیت آن نه تنها کمتر از حفظ تمامیت ارضی کشور و تامین امنیت ملی نیست بلکه به واسطه تامین حیات بخشی از نیازهای گیاهان دارویی، عشایری و دامی کشور از اهمیت استراتژیکی برخوردار است. اصولا منابع طبیعی در کنار منابع انسانی، آب و انرژی و میراث تاریخی جزئی از سرمایه ملی هرکشور به شمار رفته و در حفظ اقتدار ملی هر کشور نقش کلیدی بازی می‌کند.

آمار چندسال گذشته و نیز استمرار آتش سوزی‌های امسال به خصوص در منابع طبیعی و حفاظت شده بمو و ارتفاعات پاسارگاد نشان می‌دهد که استان فارس به واسطه تغییر شرایط جوی و اقلیمی، بروز خشکسالی های متمادی و افزایش دمای زمین در معرض تهدید جدی منابع طبیعی خود قرار گرفته است.

از این منظر لزوم آمادگی دستگاه‌های امداد رسان و داشتن سیاست‌های کلی مراقبت پیشگیرانه و اقدامات احیاگرانه به شدت احساس می‌شود. موضوعی که تاکنون استان فارس از آن بی بهره بوده و به دلیل شرایط گذشته احساس نیاز درباره آن نمی‌کرده است.

اما حالا شرایط اقلیمی فرق کرده، الگوهای هواشناسی از توسعه روزافزون خشکسالی و گرمای زمین خبر می‌دهند که خود عاملی تهدید کننده علیه منابع طبیعی و مراتع است و متناسب با شرایط جدید و به منظور حفظ و احیا مراتع و منابع طبیعی باید سیاست‌های این بخش را به روز رسانی کرد.

به نظر می‌رسد استان‌ فارس از ضعف جدی در این زمینه برخوردار است؛ علاوه بر اینکه در سالیان گذشته بخش گسترده‌ای از منابع طبیعی مورد دستبرد سودجویان و زمین خواران قرار گرفت، حالا اما تهدیدات طبیعی دامن فارس را گرفته و می‌طلبد سیاست جدی برای مقابله با آن تعریف کرد.

تعریف و بازنویسی سیاست‌های استان فارس برای حفظ منابع طبیعی موجود و گسترش ان با توجه به وجود مراکز آموزشی مهمی مثل دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز چندان دور از انتظار نیست و این پتانسیل در این استان وجود دارد که با ظرفیت‌های موجود خود نسبت به بروز رسانی سیاست‌های منابع طبیعی خود اقدام کند.

در هر دو حوزه سیاست‌های پیشگیرانه و اصلاحی ارائه راهکارهایی نوین مبتنی بر تکنولوژی روز دنیا غیر قابل انکار است؛ راهکارهایی همچون تمسک جستن به تکنولوژی نوین همچون رصد ماهواره‌ای اراضی ملی و فناوریهای ژنتیک در حوزه حفظ ارقام گیاهی ضروری به نظر می‌رسد.

آموزش‌ و بسیج نیروهای مردمی از دیگر سیاست‌هایی است که می‌تواند دولت را در رسیدن به اهداف بلند مدت خود در حوزه منابع طبیعی یاری رساند. آنچنان که بوستانی مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس پس از آتش سوزی تنگ خرسی پاسارگاد اعلام کرده: «وجود نیروهای مردمی مهمترین عامل اطفا حریق در این منطقه بوده است».

نکته بعدی فقدان ساختار قانونمند برای به کارگیری نیروهای مسلح در حوزه مقابله با آتش سوزی‌های احتمالی در اراضی طبیعی ملی است. اگرچه در حوادث اخیر بسیج، ارتش و سپاه به کمک منابع طبیعی شتافتند اما این یاری هم دیرهنگام و هم فاقد مدیریت یکپارچه مقابله با بحران بود. از این جهت که نیروهای مسلح آنچنان که در حوزه دفاع از تمامیت ارضی کشور ماموریت دارند، باید در حوزه حفظ و نگهداری از منابع طبیعی هم به ساختاری هدفمند و یکپارچه برسند تا بتوان از کمک انسانی و لجستیک آنان حداکثر بهره را برد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان فارس اذعان دارد: «حضور بالگرد هلال احمر استان خوزستان، بسیار موثر بوده و باعث شد ظرف مدت ۴ ساعت ۸۰ درصد آتش مهار شود».

به گفته بوستانی «اگر بالگرد به موقع رسیده بود، ۷۰ درصد خسارت وارده به جنگل‌ها و مراتع مشجر پاسارگاد کاهش پیدا می‌کرد».

نکته آخر اینکه برخی سیاست‌های موازی نیز نیازمند بازنگری مجدد است، احداث سدهایی که منجر به خشکسالی مسیر آب رودخانه‌‌های تغذیه کننده سد شده و نیز سیاست‌‌های توسعه‌ای کشاورزی مبتنی بر استفاده بی رویه از آب‌‌های زیرزمینی،  بر دامنه اثرات خشکسالی در منابع طبیعی افزوده است. این سیاست‌های موازی در حوزه کشاورزی و منابع آب با توجه به تغییر شرایط اقلیمی فارس نیازمند بازنگری اساسی است. تلاش برای تقویت شبکه‌های آبخیزداری و آب‌خوان‌داری به جای سدسازی، تغییر الگوی کشت در بخش کشاورزی، اصلاح و بهینه سازی ارقام بذری محصولات استراتژیک کشاورزی مثل گندم به ارقام کم مصرف و پربازده، احیا گونه‌های گیاهی بومی منطقه در مراتع و اراضی منابع طبیعی و کاشت درختان مقاوم به خشکسالی می‌تواند منابع طبیعی فارس را از تهدیدات جدی ناشی از تغییر اقلیم یاری رساند.